Көркем сурет

Балалар шығармашылығында балаға

әр қырынан тигізер пайдасы өте жоғары

салалардың бірі – көркем сурет.

Бала қиялын дамытуда, икемін бағыттауда

ата-анадан бұрын білікті ұстаздың

алар орны ерекше.

Елімізде әр түрлі дамыту орталықтары да кең өріс алған. Жан-жақты терең білім алған ұстаздар саны да артып келе жатқаны сөзсіз. Дамыған елімізде ойы ұшқыр, арманы биік, талғамы жоғары баланы жан-жақты білім нәрімен сусындатуда еш қиындық жоқ.

- Сурет салудың қыр-сыры мен пайдасы жайлы айтсаңыз. Балаға несімен және қай жағынан пайдалы?

- Көркем сурет сабақтары моториканы жақсы дамытады. Сурет салу – ойлауды, сөйлеуді, көрудіжәнемидыңекі жарты шарларын, яғни, мидыңекібөлігіндамытады. Сурет салу кезіндемидыңекі жарты шарлары да қатысады, нейрондықбайланыстарбелсендітүрдепайдаболады. Бала суретсалғансайын, миындағышығармашылық, өнерпаздық  нейрондарбір-біріменбайланысады. Сөйтіп, кеңістіктікақыл-ой мен қиялдыдамытады. Сурет салу процесінде, нақтынәтижеалады, яғни, бала алдынамақсатқоюды, солқойғанмақсатынақадамарқылыжетугеүйретеді. Біземес, сурет салу! Соныменқоса, сурет салу - баланытыныштыққаүйретеді. Әсіресемынау, қырсық-қыңырболудансақтайды. Депрессияғажәненеврозғабейімбалаларғасурет салу өтепайдалы. Кескіндемеарқылыбалаларқоршағанәлемдішығармашылықтұрғыдантүсінугеүйренедіжәнеәрадамныңөзініңшындықтықабылдауы, объектілер мен құбылыстардыөзіндіккөзқарасы бар екенінтүсінеді.

Сурет салу - бұлэксперименттерді, шығармашылықты, объектілердіжекекөрудіқамтитын процесс. Сызбадажұмысжасаубарысында бала жаңажәнеерекшенәрсеніжасаумүмкіндігіретіндеөзініңқателіктерінтүсінудіүйренеді. Бұлтәсілсуретшініңеркінболуына, тәуелсізжәнетабыстыболуынакөмектеседі. Бұлдегеніміз, баланыңмиындашектеуболмайды. Яғни, шаблон болмайды. Сурет сала білген бала, шектеусіз, істейалмайтын ,адаммиынасыймайтындүниелердіойлаптабуынакөмегіөтезор. Суреттерментанысып, бояғыштытаңдап, жұмыстыжетілдіреотырып, бала нюанстардыажыратабілуге, жалпыламажәнеерекшекөрінуге, салыстыруғаүйренеді.

 Сурет салу балаларғаэстетикалықтәрбиетұрғысынанберетінбастынәрсе - бейнелеуөнеріарқылыдүниежүзілікмәдениетпентанысу. Яғни, табиғатты, жан-жануарларды, жалпыдүниежүзінкөреотыражәне оны салыпмұқияттанысады. Сөйтіп, бала табиғатқажақынболады. Табиғатқажақынболған бала мейірімді, кеңпейілді, адалболады. Ассоциативтіойлауыкеңдамиды. Сурет салу - оқушыларғаматематикалық, физикалықмодельдердітүсінудіңжәнебасқапәндердіигерудіңкілтіретіндемаңызды.

- Қолынақаламалып, суретсалған бала мен суретсалмағанбаланыңайырмашылығықаншалықты?

- Сурет сала алмайтын бала, сурет сала алатынбаланыңжанында, өзойыннақтыжеткізіпқағазбетінетүсіреалмайды. Қарапайымсуретсалғанкүнніңөзіндеөзсалғансуретінтүсіндіріпбереалмайды. Түсіндірсе де, кеңкөлемдеойынтолықжеткізеалмайды. Сурет сала алатын бала, өзойындағысуреттіқағазбетінемұқияттүсіріп, толықтайтүсіндіріп, мән-мағынасынжеткізебіледі.

Айта кетержайт, суреттіжай сала салудың да мәніжоқ. Арнайысуретсалудантереңбілімалып, тәжірибиелімаманнандәрісалудың да рөліөтежоғары.
Әрине, әр баланың суреті жеке талдауды талап етеді. Ол үшін кәсіби маман қажет. Алайда, психологтар кез-келеген суретті талдаған кезде барлық дерлік балаларға ортақ нәрселер бар екенін анықтап, оларға ерекше мән берудің қажет екенін атап айтты. 

Суреттің орналасуы Баланың психологиялық күйін анықтау үшін оның суреті парақтың қай жерінде орналасқанына мән беріп көріңіз:

• Бала ата-анасының махаббаты мен қамқоршылығын сезінетін болса, ол міндетті түрде өзін парақтың ортасында бейнелеп, екі жағынан ата-анасының суретін салады. 
• Егер баланың салған суреті параққа сыймаса, ол оның импульсивті, көңіл-күйі ауытқымал екенін білдіреді.
• Сурет парақтың оң жағында немесе сол жағында салынып, парақта бос орын көп қалса, ондай бала өзін әлсіз, ешкімге керек емес болып сезінеді.

Суретте баланың өзін-өзі бейнелеуі

Баланыңсуреттеөзін-өзібейнелеуіоныңотбасымүшелеріменжәнеқоршағанадамдарменқарым-қатынасынбілдереді. 

• Егер бала суреттеөзінбасқаларданүлкенқылыпбейнелесе, ондаолөзінасырабағалайтынынбілдіреді. Әдетте, ондайбалаларғаата-анасы "жоқ" дегенсөздісирекайтады.
• Бала өзінашықпозадабейнелесе (қолықұшақжаятұрғандай, денепішінішеңбертәрізді), ондайбалаларақкөңіл, мейірімдіболыпкеледі.
• Ал егер бала өзінжабықпозадабейнелесе (денепішінісызықнемесетіктөртбұрыштәрізді, қол-аяқтарытөмерқараптұр), ондай бала тұйықмінезді, ұялшақболуымүмкін. Адамдарментілтабысуықиын.
• Суреттегіұсақбөлшектер де бала туралыақпаратбереалады. Мысалы, көйлектіңоюынадейінсалатынбалаларұсақнәрселердібейнелеуарқытыата-анасыныңназарынөзінеаударғысыкеледі. 
• Егер бала өзінөзгелерденөтеалшақ салса, не мүлдесалудыұмытыпкетсе, мұныңастарындаалаңдауғатұрарлықкүйзелістіңжатуымүмкін. Ондайжағдайбалақайөзінжалғызсезінгенде, жабырқапжүргендекөріністабады.

Туысқандарды бейнелеу

Баланыңтуысқандарменқарым-қатынасын да суреттегібейнелеріарқылытүсінугеболады. Мысалы, бала суретсалғансайынбелгілібіржақынадамдыұмытыпқала берсе, немесебарлықадамдардыбояп, соладамдыбоямайкетсе, бұл - қауіптібелгі. Бала үшінбұлкекалудыңбіртүрі.

• Ақпарақбетіндегіадамдардыңпішініненазарсалыңыз. Әдетте, бала өзіүйішіндекімдіеңмаңызды, еңықпалдыадамдепбілсе, соныңденесін, бойынбарыншаүлкенқылыпсалып, бірсөзбенайтқанда, өзгелерденерекшелепқояды.
• Ал өзінежақын, жақсыкөретінадамынміндеттітүрдеөзініңқасынатұрғызады. 
• Қағаздыңшетжағынан, орталықтантысқарыорынтапқандар – балаға аса көңілбөлебермейтін, оныменуақыттыкөпөткізбейтінадамдар. 

Агрессия белгілері

Бала суретіндегі агрессия белгілері (жұдырық, азу тістер, өткірнәрселер, т.б.) оныңөшпенділікке, дұшпандылыққа, зұлымдыққабейімділігін, соныменқатарөзін-өзіқорғауқажеттілігінбілдіреалады. Бұлжағдайдабаламенасықпайотырысөйлесіп, баланыңкімненқорқыпнемесеқорғаныпжүргенінанықтапалғанжөн.

Қорқыныш және сенімсіздік белгілері

Баланыңсуретіоныңадамдарменқарым-қатынасынанбасқа, өзініңжан-дүниесітуралы да көпақпаратбереалады:

• Баланыңсуретіндетүзетулеркөпболса (қайтаөшіріп, қайта салу), олотбасындағыжағдайдыңнашарекенінкөрсетеалады. Қайтаөшіріп, қайта салу қорқыныш, үрейсезімініңнәтижесіболуымүмкін.
• Шарттысызықтар, нақты контуры жоқсуреттер де соныңбейнесіболыптабылады.
• Суреттегіадамдардыңкөздерітымүлкенболыпбейнеленсе, олбаланыңқорқынышсезімінбілдіреді.
• Егерсуреттіңсызықтарыәлсіз, әреңкөрінетінболса, ол бала ата-анасыныңмахаббатынтолықсезінбей, қателесуденқорқуыныңбелгісі. 

Әрине, бұл ақпарат тек жалпылама түрде берілгенін ұмытпаған жөн. Әр баланың суреті жеке талдауды қажет  етеді. 

Баланы шек-те-меңіздер! Бала барлығын өзі танып білсін!